رشد ۵۲ درصدی صادرات محصولات کشاورزی و پتروشیمی به روسیه و بلاروس
کسب‌وکارهای بسیار زیادی با ظهور بیماری همه‌گیر کرونا در سطح جهانی تحت تأثیر قرار گرفته و اقتصاد خرد و کلان دچار افت شدیدی شده‌است.
یکی از بخش‌های مهم صنعت که کرونا آن را متأثر کرده کشاورزی است. قزاقستان که یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان آرد گندم در جهان است، صادرات این کالا را به همراه کالاهای دیگری مانند پیاز و سیب‌زمینی ممنوع کرده، کشور ویتنام عقد قراردادهای صادرات جدید برنج را متوقف کرده، صربستان صادرات روغن آفتابگردان و سایر کالاها را متوقف کرده و روسیه به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده گندم در جهان نیز با اعلام ارزیابی اوضاع، احتمالاً به ممنوعیت صادرات این کالا اقدام کند.
بررسی این پدیده در حوزه اروپا جنبه‌های مختلفی از اثرگذاری بر بخش کشاورزی را نشان داده که علاوه بر ضرورت توجه دو چندان دولتمردان ما به تأثیر به سزای تحقق خودکفایی غذایی در تحقق استقلال سیاسی و اقتصادی کشورها، می‌توان با بسط این مطلب به کشور، تقویت بسترهای هوشمندسازی زنجیره تأمین و توزیع را به‌عنوان یکی از ضرورت‌ها معرفی کرد، تا بخش کشاورزی در شرایط اضطرار قابلیت انعطاف بیشتری پیدا کرده و در شرایط عادی نیز با سرعت بیشتری رشد نماید.
کرونا و موج بیکاری کارگران فصلی اروپا
با توجه به گزارشهای سایت euobserver.com بیکاری بیش از ۳۰۰ هزار کارگر فصلی فقط در آلمان از جمله مقدماتی‌ترین نتایج ظهور پندمیک(همه گیری بیماری) کرونا در اروپاست. اختلال در سیستم برداشت محصول، تأخیر در کشت محصولات بهاره که به نوبه خود کاهش عملکرد را در پی خواهد داشت، کاهش احتمالی کمک‌های اتحادیه اروپا به کشاورزان و کاهش صادرات کشاورزی اروپا در فصل جاری و همچنین افزایش واردات محصولات کشاورزی ضروری در فصول آینده (به دلیل تغییرات قیمتی که حاصل کاهش تولید بوده)، از جمله رخدادهای احتمالی قابل پیش‌بینی در پی کرونا در اروپا هستند که زنجیروار همدیگر را تقویت و تحکیم می‌کنند.
با توجه به اینکه در کشوری همچون آلمان اکثر کارگران فصلی از کشورهای دیگر برای برداشت محصولاتی همچون میوه و سبزی وارد آلمان می‌شوند، محدودیت‌های رفت‌وآمد بین‌المللی موجب کمبود نیروی کار ۳۰۰ هزار نفری – به عنوان نخستین و قابل مشاهده‌ترین اثر کرونا – در آلمان شده و به دنبال آن تأثیرات میان‌مدت و بلندمدت ظهور خواهند کرد.
اثرات احتمالی کرونا در کشاورزی ایران
با توجه به اینکه در ایران نیروی کار بومی مورد استفاده قرار می‌گیرد کمبود نیروی کار کمتر در ایران بروز خواهد کرد، اما شاید مهمترین مشکلاتی که می‌توان انتظار داشت، عدم توزیع متناسب نهاده‌های کشاورزی و بازاررسانی محصولات باشد.
عدم دسترسی یکسان به بذر، کود شیمیایی، سموم و سایر نهاده‌ها در تلفیق با تغییر زمان کشت و برداشت محصولات می‌تواند تولید محصولات کشاورزی را محدود کرده و کالاهای موجود را با افزایش قیمت مواجه کند و از طرفی اثرات اقتصادی مهمی در خانوارهای روستایی و اقتصاد ملی کشاورزی در پی داشته باشد.
توجه دولت و بخش خصوصی که البته به درستی در زمان شیوع کرونا معطوف به اختصاص امکانات لجستیکی و تأمین نهاده‌ها به سوی تولید محصولات بهداشتی رفته به ناچار حمل و نقل و تولید کشاورزی را نیز متأثر می‌کند.
ممانعت‌های جاده‌ای برای حمل و نقل نهاده‌ها و محصولات در بخش‌های مختلف کشور به خصوص در روستاها می‌تواند تولید، توزیع و بازار رسانی محصولات کشاورزی را دچار اختلال نموده و همین مسأله بر روی قیمت نهایی محصولات تأثیر داشته باشد.
در مورد محصولات صادراتی نیز این موارد صادق بوده و محدودیت‌های حمل‌و‌نقل بین‌المللی می‌تواند میزان صادرات و واردات محصولات کشاورزی را در این بازه کاهش دهد.
از همین منظر توجه به تکنولوژی‌های نگهداری طولانی‌مدت محصولات کشاورزی، توزیع هوشمند نهاده‌ها و محصولات کشاورزی و همچنین گسترش تولیدات گلخانه‌ای و خارج از فصل مدنظر قرار می‌گیرند. در واقع مناطقی که امکان نگهداری محصولات فاسد شدنی برای مدت بیشتری را دارند و همچنین مناطقی که پیش بینی‌هایی در رابطه با توزیع متناسب نهاده‌ها بین کشاورزان مناطق محتلف داشته‌اند می‌توانند در مدت شیوع کرونا کمتر دچار اختلال اقتصادی در بخش کشاورزی شده و مناطقی که تولیدات خارج از فصل بیشتری دارند، می‌توانند بعد از اتمام دوره کرونا با انجام صادرات محصولات مورد نیاز سایر کشورهایی که از کرونا آسیب دیده‌اند سود زیادی را عاید اقتصاد کشاورزی داخلی نمایند.
فناوری بلاکچین در خدمت انحصارشکنی تجارت غذا
با وجود اینکه اکثر مردم بلاکچین را با کاربردهای آن در تولید ارزهای الکترونیکی می‌شناسند اما دنیای کشاورزی نیز در حال بهره‌گیری از این فناوری می‌باشد. به‌طور مثال، شرکت Louis Dreyfus یکی از شرکت‌های چندملیتی بازرگانی، تاکنون توانسته ۶۰۰ هزار تن محصول کشاورزی (شامل سویا) را با استفاده از این فناوری و در سال ۲۰۱۷ در کشور چین به فروش رسانده است.
این فناوری می‌تواند از تمرکزگرایی تجاری در کشورهای دارای انحصار جلوگیری کرده و قراردادهایی با منفعت مناسب را در هر جایی از جهان طرح‌ریزی نماید.
یکی از راهکارهای این روش پیگیری تراکنش‌های مربوط به کشاورزی و زنجیره تولید می‌باشد. از این طریق می‌توان مقدار فروش محصولات کشاورزی در مکان‌های مختلف را به دست آورده و بهترین برنامه کشت تا برداشت را برای هر ناحیه جغرافیایی ارائه داد تا با بهترین قیمت و بالاترین کیفیت به نزدیک‌ترین بازار ارائه شوند. شعار کاربران این فناوری چنین است «هیچ باری روی زمین نمی‌ماند – تمام محصولات در هر زمانی در دسترس هستند».
راهکار مقابله با اثرات کرونا در کشاورزی
انحصار غذا در جهان تهدیدی است که همواره اقتصاد کشورهایی که به دنبال تحقق استقلال سیاسی هستند را تهدید می‌کند و با ظهور ویروس همه‌گیر کرونا بیشتر خود را نشان داده است. روی هم رفته یکی از مهمترین راهکارهایی که برای جلوگیری از این پدیده پیشنهاد شده است، هوشمندسازی زنجیره تأمین و تولید در کشاورزی است.
در شرایط عادی این رهیافت می‌تواند کاهش ضایعات غذایی، افزایش بهره‌وری تولید، توزیع و مصرف، امکان ارائه نوآوری در زنجیره و بسیاری نتایج مثبت دیگر را در پی داشته باشد. اما در چنین شرایط اضطراری به نظر می‌رسد که می‌توان با رهیافت یاد شده تأثیر اقتصادی چنین بلایایی را به حداقل رساند.
به طور بسیار ساده و عامیانه منظور از هوشمندسازی زنجیره یعنی هر جایی که نهاده، محصول یا خدمتی مازاد بر نیاز است به بخشهایی که این نهاده، خدمت یا محصول دچار کمبود است ارسال شود. در این بین هوشمندی کار به دلیل استفاده از سیستم‌های ارزیابی اتوماتیک است تا سیستم به طور خودکار مازاد یا کمبود را تشخیص داده و اقدام لازم جهت توزیع متعادل نهاده، خدمت یا محصول را انجام دهد.
به‌طور خلاصه می‌توان چنین اظهار کرد که هوشمندسازی زنجیره کشاورزی، ارتقای سیستم‌های نگهدارنده طولانی مدت محصولات کشاورزی و صنایع تبدیلی و توجه به تولیدات گلخانه‌ای خارج از فصل، چه در شرایط عادی و چه در شرایط اضطرار یک راهکار به صرفه و تکنیکی است که می‌تواند تضمین‌کننده توسعه تولید و متعادل‌کننده اقتصاد بخش کشاورزی باشد.
مجتبی پویان‌مهر- کارشناس توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی
خبرگزاری فارس
دیدگاهتان را بنویسید